Struktury klanowe na Kaukazie i w Azji Centralnej

Do tego wpisu zainspirowały mnie ostatnie dwa zajęcia ogólnouniwersyteckie na przedmiocie poświęconym Kaukazowi i Azji Centralnej. Klany można rozumieć na trzy sposoby: etnograficzny - członkowie pewnego plemienia, regionalne - osoby wywodzące się z jednego regionu oraz jako nepotyczne grupy polityczno-biznesowe. Część państw (i nie tylko) ma swoje nazwy na klany.

1. Kazachstan - żuzy

Kazachstan dzieli się na trzy części - konfederacje plemion: młodszy/mały, średni i starszy/wielki żuz. Żuzy (znaczenie słowa = sto) dzielą się na plemiona (el), one z kolei na rody (ru), auły (aul) i rodziny (otbasy). Żuz to fundament wspólnoty etnicznej, opierającej się również na wierze w pochodzenie od jednego przodka. Pozycję danego człowieka określa grupa, z której się wywodzi. Decyzje podejmowano wspólnie, w Kazachstanie nie istnieje po dziś dzień pojęcie indywidualizmu w rozumieniu europejskim. Odbicie tych struktur widać wśród rządzących Kazachstanem - stanowiska obejmują członkowie wspólnoty rodowo-plemiennej Nursułtana Nazarbajewa.

Źródło: http://kazachstan-blog.pl/b6/Co-to-jest-Zuz (polecam poczytać, jeśli kogoś interesuje temat żuzów ;)

2. Czeczenia - tejpy

W Czeczenii istnieje obecnie około 150 tejpów, z tego 20 uważa się za "najczystsze", tj. przedstawiciele którego nie zawierały mieszanych małżeństw z przedstawiciel(k)ami innych narodowości. Te 20 rodów wywodzi się z górskich regionów - południowej części republiki, okolic miasta Naszchoj. W praktyce struktura klanowa przetrwała do dziś, spotykane są walki między tejpami o poszczególne wioski, a Czeczen powinien wymienić bez problemu 8 swoich przodków w linii męskiej. Tejp to klan w rozumieniu etnograficznym.

Źródło: https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/w-czeczenii-sytuacja-jak-w-niemczech-za-czasow-hitlera-polska-nie-chce-pomagac/mmxej7v

3. Turkmenistan - halki

W Turkmenistanie klany wypełniają znamiona rozumienia etnograficznego. Kraj był i jest tradycyjnie podzielony na 5 głównych halków i widać to w symbolice państwowej - na fladze odnajdziemy 5 gwiazd, 5 wzorów na części "dywanowej" oraz na godle. Każdy halk ma własną legendę pochodzenia i mitycznego przodka.

Źródło: https://flagipanstw.info.pl/turkmenistan

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Emblem_of_Turkmenistan

Halki dzielą się na tiry, a te z kolei na urugi. Wszyscy Turkmeni uważają, iż pochodzą od bir ata - jednego przodka. Halk achaltekiński wyhodował słynną rasę złotych koni (również jego wizerunek odnajdziemy w godle) oraz jako ostatni uległ rosyjskiemu podbojowi, płacąc ogromną cenę we krwi. Z niego wywodzą się były i obecny prezydent Turkmenistanu.

Turkmenbasza, czyli Saparmyrat Nyýazow. Źródło: https://blaber.pl/kultura/szaleni-dyktatorzy/

4. Armenia - klan karabachski

To potoczne określenia na ekipę Roberta Koczarjana, która rządziła Armenią w latach 1998-2008. Ich rządy charakteryzowały się pogorszeniem stosunków z Azerbejdżanem (mimo iż konflikt o Karabach był bliski pokojowego rozwiązania) oraz przeniknięciem terroryzmu do struktur państwowych. W armeńskim odpowiedniku MSZ dopuszczano werbowanie terrorystów na terenie Rosji, za co kilku pracowników zostało tam złapanych, a o same związki z terroryzmem posądza się i prezydenta Koczarjana. Był to klan w rozumieniu regionalnym - wszyscy prominentni działacze pochodzili z Górskiego Karabachu i terytoriów okupowanych.

Robert Koczarjan. Źródło: https://kresy24.pl/armenia-byly-prezydent-aresztowany/

5. Azerbejdżan - klan nachiczewański, klan Jerazów

Jest to alternatywna nazwa dla tzw. dynastii Alijewów i odnosi się do ich miejsca pochodzenia. Obecnie rządzący, jak i poprzedni prezydent, wywodzą się z azerbejdżańskiej eksklawy. Zaufani pracownicy aparatu rządowego oraz elita biznesowa pochodzą także z Nachiczewania.

Źródło: https://belsat.eu/pl/news/konflikt-w-gorskim-karabachu-alijew-zapowiada-kontynuowanie-dzialan-zbrojnych/

Drugi "klan" wywodzi się z Armenii. Są to Azerbejdżanie, którzy zostali wygnani bądź wyjechali z Armenii i osiedlali się przede wszystkim w Baku. Kulminacja miała miejsce podczas konfliktu o Górski Karabach, gdy Ormianie rozpoczęli prześladowania ludności azerbejdżańskiej w swoim kraju. Sam skrót, dość nieprecyzyjny oznacza jerewanskich azerbejdżancew, czyli Azerbejdżan z Erewania (a w tej grupie znajdują się także przesiedleńcy z całej Armenii).

Źródła:

wykłady z przedmiotu Antropologia polityki - Kaukaz i Azja Centralna

T. Bodio, P. Załęski - Elity władzy w Azji Centralnej