Mehmed Emin Rasulzade jakiego nie znamy
- Maria Jagodzińska
- 12 sie 2021
- 3 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 2 maj 2022
Dla części studentów praca magisterska to akademicki obowiązek - trzeba ją napisać, by móc się wylegitymować tytułem magistra. Ja swój temat wybrałam z pasji, a przy jej pisaniu wychodzą różne kwiatki. Dzisiejszy wpis poświęciłam postaci nieszablonowej, niezwykłej i której życie śmiało mogłoby stać się kanwą dla scenariusza filmowego. O ile wcześniej pisałam o Polakach w Azerbejdżanie, o tyle teraz role się odwróciły - opowiem Wam o twórcy Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej, który stał się wysoko postawionym współpracownikiem wywiadu II Rzeczypospolitej.
Mehmed Emin Rasulzade, ponieważ tak nazywa się ten człowiek, jest znany każdemu obywatelowi Azerbejdżanu jako twórca pierwszego niepodległego państwa, lidera partii "Musawat", która z niczego stworzyła faktycznie funkcjonujące demokratyczne państwo. W Polsce nie jest to postać znana, a szkoda - ożenił się z Polką, mieszkał w Warszawie, a jego wnuk mieszka w Polsce (swoją drogą, dopiero kilka lat temu dowiedział się, kim był jego dziadek).
Rasulzade z żoną Wandą z domu Piłsudską, źródło: https://www.mammadaminrasulzade.com/
Urodził się niedaleko Baku w rodzinie muzułmańskiego duchownego ostatniego dnia stycznia 1884 roku. Pierwszą edukację zdobywał pod okiem ojca, potem studiował na politechnice w Baku i już w wieku 19 lat rozpoczął swoją działalność polityczną oraz prasową. Utworzone w 1903 roku Stowarzyszenie Młodych Rewolucjonistów Azerbejdżanu miało stać się jedną z najważniejszych partii politycznych na Kaukazie zaledwie kilkanaście lat później. Organizacja ta wydawała swoją gazetę o nazwie "Hummet" (w tłumaczeniu honor / odwaga).
Rasulzade publikował artykuły w wielu gazetach i były one poświęcone różnym zagadnieniom - polityce, edukacji, historii czy ekonomii. Pisał także wiersze oraz przekładał książki. W 1909 roku jest zmuszony przenieść się do Iranu - śledzą go carscy agenci, dwa lata później emigruje do Turcji. W tym czasie nie zaprzestaje swojej działalności publicystycznej. W 1913 roku wraca do Baku na mocy amnestii ogłoszonej z okazji trzechsetlecia panowania dynastii Romanowów.
Baku na początku XX wieku, źródło: http://www.polonia-baku.org/pl/skorewicz.phtml
Po zmianie władzy w Petersburgu Rasulzade dostrzega okazję, by wyzwolić kraj spod rosyjskiego jarzma. Jego partia wespół z bolszewikami wygrywa wybory do Rady Miejskiej Baku, a potem dostaje się jako druga siła do Sejmu Zakaukaskiego. Gdy obrady tej izby nie przynoszą porozumienia i frakcje sejmowe ogłaszają powstanie po kolei trzech republik kaukaskich, partia Musawat wraca do Azerbejdżanu, gdzie jej członkowie aktywnie rozpoczynają budowę instytucji demokratycznych i systemu prawnego. Szefem parlamentu zostaje wybrany bohater dzisiejszej historii.
Członkowie Musawatu, źródło: https://alchetron.com/Mammad-Amin-Rasulzade
Ponieważ temat ADR został już pokrótce opisany, a wiem, iż będę go rozszerzać, skupię się na wydarzeniach po upadku republiki. W 1920 roku na rozkaz Stalina, Rasulzade zostaje przeniesiony do Moskwy, gdzie zamiast w zwykłym areszcie, jest de facto w areszcie domowym. Podczas wycieczki do Petersburga udaje mu się zbiec do Finlandii, by ostatecznie z małym przystankiem w Stambule, znaleźć się we Francji. Po drodze nawiązuje kontakt z Józefem Piłsudskim - dziękuje Marszałkowi za przyjęcie do polskiej armii oficerów azerbejdżańskich (temat jest niezwykle skąpo poznany, w literaturze polskiej wspomina się o gruzińskich oficerach kontraktowych, jednakże możliwość służby w polskiej armii z zachowaniem dotychczasowych stopni wojskowych mieli także żołnierze azerbejdżańscy). I tu zaczyna się historia polsko-azerbejdżańskiego Jamesa Bonda.
Źródło: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-cumhuriyetinin-kurucusu-mehmet-emin-resulzade/1756652
Jeszcze w ówczesnej stolicy Turcji nasz bohater zacieśnia współpracę z polskim attaché wojskowym, a w 1926 roku ruch prometejski narodów uciskanych przez ZSRR, podobnie jak panturanizm rozwijają się pod okiem i przy aprobacie polskich dyplomatów. Rasulzade wkrótce zostaje "zwerbowany" do polskiego wywiadu i przenosi się do Warszawy, na Mokotów. W 1929 roku zostaje mianowany szefem grupy warszawskiej Sekcji II Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, czyli wywiadu antysowieckiego. W latach 30. jego bliscy współpracownicy dostają w Polsce azyl polityczny. Informuje Polaków o działalności stowarzyszeń azerbejdżanskich w Turcji oraz pomaga rodzinie Topczibaszewa, która znalazła się w trudnej sytuacji ekonomicznej. W Warszawie organizuje w 1936 roku konferencję partii Musawat - sprawodzanie z niej wysyła polskim wywiadowcom.
Polski wywiad wojskowy z okresu II RP, źródło: http://okruchyhistorii.blogspot.com/2019/07/polski-wywiad-wojskowy-w-obliczu.html
Żeni się z Polką, bratanicą Józefa Piłsudskiego o imieniu Wanda, która będzie dzielić z nim losy emigranta po 1939 roku, ponieważ kilka dni po wybuchu II wojny światowej Rasulzade ucieka do Rumunii, skąd przedostaje się do Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec i w 1948 roku do stolicy Turcji, Ankary. Działa na rzecz zwolnienia azerbejdżańskich jeńców znajdujących się w niemieckiej niewoli, lecz na bliższą współpracę z nazistami nie wyraża zgody. Po wojnie nie przestaje działać na rzecz swojego kraju, jednak jest to głównie działalność publicystyczna.
Rasulzade pod koniec swojego życia, źródło: https://bilimdili.com/arkeotarih/tarih-tarih/turk-aydinlanmasinin-buyuk-ismi-mehmed-emin-resulzade/
Jego słowa Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz! (Flaga raz podniesiona do góry, nigdy nie upadnie!) stają się mottem Azerbejdżanu w 1991 roku. Ich autor nie dożył tej chwili, umiera 6 marca 1955 roku i zostaje pochowany na cmentarzu Asri.
Historia Mehmeda Emina Rasulzade to historia blasku i cienia oraz przykład lojalnego i niepokornego patrioty zarówno dla Azerbejdżanu, jak i dla Polski. Jego publikacje w czasopismach, książki pisane w kilku językach (również po polsku) pozwoliły światu poznać Azerbejdżan, jego problemy, tradycje, losy oraz ambicje.
Źródła:
praca zbiorowa pod redakcją Veli Alibeyova, Mehemmed Amin Rasulzade, founder of Azerbaijan Democratic Republic
Comments