Język azerbejdżański

Przyszedł moment, by opowiedzieć trochę o samym języku, jego historii i wyglądzie, jak też podać przykłady zwrotów, które pomogą nam w życiu codziennym turysty w Azerbejdżanie. Najpierw będzie (nie)nudna lekcja historii, potem przejdę do kwestii wymowy i wyglądu poszczególnych liter alfabetu, a na koniec podam listę przydatnych zwrotów.

Historia

Początkowym alfabetem był albański (nie mylić z państwem w południowej Europie). Albania Kaukaska była starożytnym państwem, które niestety nie wytrzymało licznych najazdów. Wyglądał on zupełnie inaczej, niż łaciński czy grecki, czyli jak? A tak:

Źródło: https://www.pinterest.com/pin/360217670195044975/

Język azerbejdżański do czasów Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej (1918-1920) był nazywany tatarskim bądź turkijskim, sami Azerbejdżanie zaś - Tatarami. Korzystano z alfabetu arabskiego, jednak w 1929 roku, gdy Azerbejdżan był już jedną z republik sowieckich, stworzono własny alfabet, będący łacinką ze specjalnymi znakami. 10 lat później, z rozkazu Stalina zmieniono go na grażdankę, również ze specjalnymi znakami. Poniżej przedstawiam Wam przykłady tekstów w języku azerbejdżańskim w trzech alfabetach: arabskim, grażdanką i łacinką:

Arabski zapis, źródło: https://www.pinterest.com/pin/621567186040961718/

Grażdanka, źródło: https://omniglot.com/writing/azeri.htm

Łaciński zapis, źródło: http://www.travel-images.com/az-pron.html

Grupa językowa

Azerbejdżański zaliczamy do turkijskiej grupy językowej, do języków oguzyjskich, stanowiących tzw. trzon języków turkijskich - turecki, azerbejdżański oraz turkmeński. Języki te są do siebie bardzo podobne i obywatele tych państw mogą się porozumiewać bez problemu z wyjątkiem Turków - ich język jest dla Azerbejdżan jak najbardziej zrozumiały, na odwrót bywa różnie. Turecki jest najbliższy azerbejdżańskiemu, to taka jego prostsza wersja. Osoby znające turecki w stopniu komunikatywnym dogadają się z miejscowymi w Azerbejdżanie, ponieważ ludzie znają turecki (seriale, książki) i starają się w kontaktach z cudzoziemcami używać właśnie tego języka.

Obywatel Azerbejdżanu będzie mógł porozumieć się także z obywatelem Kazachstanu, Uzbekistanu czy Kirgistanu na zasadzie takiej, jak Polak ze Słowakiem czy Czechem, natomiast z Turkmenem bądź Turkiem na zasadzie Czechy-Słowacja. Problem przy języku turkmeńskim stanowiło czytanie - język ten zapisywano do 1993 roku zmodyfikowaną wersją grażdanki, dlatego nie każdy Azerbejdżanin i mało który Turek był w stanie odczytać tekst, jednak zapis zmieniono na łaciński ze specjalnymi znakami. Język kazachski zaś do tej pory jest zapisywany zmodyfikowana grażdanką, aczkolwiek w zeszłym roku opracowano łacińską wersję alfabetu.

Zasięg i występowanie

Język azerbejdżański jest używany na większości terytorium Republiki Azerbejdżanu (wyjątki: mniejszości etniczne i narodowe posiadające własne języki czy dialekty) i ma w tym kraju status języka urzędowego. Ze względu na dużą diasporę w północnej części Iranu (nazywanej Południowym Azerbejdżanem i nie jest to czyjaś fantazja, lecz oficjalne nazwy dwóch z irańskich prowincji - ostanów to Wschodni i Zachodni Azerbejdżan) liczącą nawet do 20 mln ludzi i mniejsze w Gruzji, Turcji i Dagestanie, zasięg języka azerbejdżańskiego jest ponad dwa razy większy niż terytorium kraju. Szacowana liczba użytkowników tego języka to 32 mln osób, a mieszkańców Azerbejdżanu - 10 mln.

Odmiana północna i południowa różnią się znacznie. Północna (czyli w Azerbejdżanie) oprócz łacińskiego alfabetu obfituje w wiele zapożyczeń z języka rosyjskiego, np. dworzec to vağzal (wakzał z rosyjskiego), myjnia samochodowa to moyka (identycznie w j. rosyjskim). Odmiana południowa jest wciąż zapisywana alfabetem arabskim i zawiera wpływy języka arabskiego oraz perskiego.

Język azerbejdżański, źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Azerbaijani_language

Wymowa i alfabet

Azerbejdżański posiada w sobie pewne pułapki, np. "c" wymawiamy jako "dż/dź" a nie "c". W skład alfabetu wchodzą litery specjalne, znane nam z języka niemieckiego (tzw. z umlautem), jak ö czy ü, wymawiane analogicznie do niemieckich odpowiedników oraz ə, ı, ğ, ş oraz ç.

I tu zaczynają się schody, gdyż litera ə nie ma odpowiedników w językach europejskich - jest to co prawda zbliżone do a z umlautem, lecz nie to samo. Ta często występująca samogłoska to coś pomiędzy "a" i "e" przybliżające się wymową do jednej z tych samogłosek w zależności od wyrazu. W transkrypcji pisze się "a", jednak wymawia się to zupełnie inaczej. Sama nie opanowałam tej sztuki (wyobrażam sobie, że jestem u lekarza i kładę palec na języku, podobno udaje mi się wtedy sztuka wymowy odwróconego e), jednakże wymowa innych specyficznych liter nie jest już tak trudna:

ğ - gardłowe, kaukaskie gh (może oprócz tej, tu także trzeba ćwiczeń bądź chrypki)

ı - y

ç - cz

ş - sz

Więcej informacji na temat zagadkowej litery ə znajdziecie tu: https://en.wikipedia.org/wiki/Schwa

Niestety, to nie koniec przygód, ponieważ analogicznie jak w języku tureckim, litera "k" czasem może być wymawiana jako głoska na pograniczu "ci" i "cz". Kiedy? A to już zależy. Może być ona zlokalizowana na początku wyrazu bądź w jego środku. Kapryśne "k" można więc wypowiedzieć na dwa różne sposoby. Na szczęście, to już koniec trudów alfabetu i przechodzimy do ostatniego etapu, czyli przydatnych zwrotów.

Przydatne zwroty

Jest to kropla w morzu, ponieważ ludzie w Azerbejdżanie są skorzy do rozmów i mogą zadać nam pytanie, na które nie będziemy w stanie odpowiedzieć z prostej przyczyny - nie zrozumiemy naszego rozmówcy. Na szczęście standardowy dialog, np. w bloku między sąsiadami ogranicza się do "Dzień dobry, jak się Pan/Pani miewa?; Dobrze, dziękuję". W kwadratowych nawiasach na niebiesko zapisana jest wymowa danego zwrotu. Zaczynamy!

Cześć / dzień dobry - salam! [salam]

Dzień dobry (rano) - Sabahın(ız -formal) xeyir [sabahyn(yz) chejir]

Dzień dobry (wieczorem) - Axşamın(ız - formal) xeyir [achszamyn(yz) chejir]

Do widzenia - Sağol (nieformalnie) Sağolun (formalnie) [saghol]/ [sagholun]

Dobranoc - Gəcən xeyrə [gedżen hejre]

Jak się masz? - Nəcəsən? [nedziasan]

Przepraszam (excuse me) - Üzr istəyirəm [izr istejirem]

Przepraszam (I`m sorry) - Bağışlay(ın - formal) [baghiszlaj(yn)]

Miłego dnia - Yaxşı günlər! [jachszy ginler]; rzadko stosowane

Dziękuję - Təşəkkür edirəm / Çox sağ ol [teszekkir ediram/ ćoch sagh ol]

Tak - bəli/hə [beli/he]

Nie - yox [joch]

Proszę - Zəhmət olmasa [zehmat olmasa]

Podsumowanie

Język azerbejdżański do łatwych nie należy i nic dziwnego - to jak turecki, tylko bardziej skomplikowany, a turecki dla Polaka też nie jest prosty. Inne konstrukcje gramatyczne, harmonia spółgłoskowa czy słowa zupełnie niepodobne do europejskich sprawiają, że opanowanie tego języka z naszej perspektywy niemal graniczy z cudem. Na szczęście, wiele osób zna rosyjski, młodzież w Baku - angielski, a znajomość choćby kilku słów w azerbejdżańskim wywołuje uśmiech na ustach miejscowych i skłania ich do pomocy, nawet jeśli nasza znajomość kończy się na "dzień dobry".

PS. Poprawność zwrotów konsultowana z native speakerami.